Gök Cisimlerinin Günlük Hareketi Nedir

Merhaba arkadaşlar bu yazımızda gökyüzünde gök cisimlerinin yerleri nasıl belirlenir ve gökyüzünde gök cisimleri günlük hareketlerini kısaca sizlere anlatacağım. Bir gözlem aletini bir gök ­cismine yöneltmek için, bunun gökyüzündeki konumunu büyük bir duyarlılıkla bilmek gerekir. Bunun için birtakım koordinat sistemleri kullanılır; gökyüzünün herhangi bir nok­tasının konumu, bir referans düzlemine bağlı iki parametreyle belirlenir. En çok kullanılan sistemlerden biri, ekvator ko­ordinat sistemidir. Coğrafi koordinat sisteminin (enlem ve boylam) benzeri olan bu sistemde, referans düzlemi, Dünya ekva­torunun düzlemiyle çakışan gök ekvatorudur. Burada, gökkürenin her noktasının konumu bahar açısı (α) ve yükselimle (δ) işaretlenir. Bunların Dünya’da kullanılan benzerleri bahar açısı için boylam, yükselim için en­lemdir. Başlangıç boylamı olan Greenwich meridyeninin eş­değeri, kutuplardan ve Güneş’in ilkbahar ılım noktasındayken yer aldığı gökyüzü noktasından geçen büyük bir çemberdir (saat çemberi). Bu sistem, gözlem yerinden bağımsız olma üstün­lüğünü taşır ve iki dönme ekseninden biri Dünya kutuplarından geçen eksene paralel olan bütün teleskoplarda kullanılır.

Yaygın olarak kullanılan bir başka sistem, yatay koordinat sistemidir; bunun referans düzlemi, gözlem yerinin ufkuna paralel olan düzlemdir. Bu sistemde gök kürenin her noktası ufuktan yüksekliği ve Güney açısıyla işaretlenir; yükseklik söz konusu noktayı ufuktan ayıran açı, Güney açısıysa Güney doğrultusuyla yaptığı açıdır: söz konusu sistem altazimut tipi bir donanımı olan, yani yatay ve düşey eksenler çevresinde hareket edebilen aletlerde kullanılır. Ancak bir gök cisminin bu şekilde tanımlanan koordinatları belli bir yerde ve belli bir anda geçerlidir; Dünya’nın dönmesi nedeniyle sürekli olarak değişir.

Diğer astronomi koordinat sistemleri arasından Dünya&#;nın Güneş çevresinde dönüş düzlemi (tutulum düzlemi) ve ilkbahar noktasıyla çakıştırılan koordinat sistemi, ayrıca gökadamızın diskinin ortalama düzlemi ve bu düzlemin, gökada merkezi doğrultusunda yer alan bir noktasına indirgenen gökada koordinat sistemi örnek gös­terilebilir.

Gök Cisimlerinin Günlük Hareketi

Yıldızların, dev bir küre (şekil 1) üzerinde tespit edil­diği varsayılabilir; bu kürenin merkezi Dünya’dır; Dünya ile aynı eksen çevresinde, aynı periyotla (23 saat 56 da­kika), ancak ters yönde döner.

Bu günlük hare­ket, takımyıldızları kümesinin iki gök kutbu çevresinde yer değiştir­mesine yol açar. Gök kürenin tamamı, ancak ekvator boyunca görülebilir. Ekvator dışında hare­ket, takımyıldızları kü­mesinin iki gök kutbu çevresinde yer değiştirmesine yol açar. Gök kürenin tamamı, ancak ekvator boyunca görülebilir. Ekvator dışında bazı yıldızlar sürekli uf­kun altında kalır; bazıla­rı da doğar ve batar. Ni­hayet, kutup dairesi yıl­dızları adı verilenler, en­leme bağlı olarak, daima ufkun üstünde yer alır.

Dünyamız, ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönerken, dünya üzerindeki bir gözlemci gökyüzüne baktığında; gökküresini, dünyanın dönme yönünün tersine, doğudan batıya doğru dönüyormuş gibi gürür, algılar. Aslında duragan gökküresinin dönüyormuş gibi görünmesine “günlük görünür hareket” adı verilir. (Yer’in kendi ekseni etrafında bir kez dönmesi ile “gün” tanımı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle gökküresinin bu hareketine “günlük” görünür hareket denir.) 

Gerçek hareket : Yerin, ekseni etrafında dönmesi 

(bunun sonucunda) 

Görünür hareket : Gökküresinin yerin dönme ekseni etrafında dönüyor gibi görünmesi. 

Ortaya çıkan kavramlar : Doğma, Batma, gün birimi, gece, gündüz..

• Bunun sonucunda gökküresi Yer’in dönme ekseni etrafında bir günde bir kez dönüyor gibi görünür. 

• Gökküresi üzerindeki gökcisimlerinin hepsi doğudan batıya doğru bu günlük görünür harekete katılırlar. Bu hareketleri sırasında dönme ekseni etrafında gökküresi üzerinde gökeşleğine paralel çemberler çizerler.

• Günlük görünür hareket sırasında gökcisimleri gözlem yerinin üzerine çıkarlar(doğarlar), yükselir ve sonra çevrenin altına inerek batarlar. (Güneş’in ve Ay’ın doğup batması gibi.) 

• Gözlem yerinin enlemine ve gökcisminin dikaçıklık değerine bağlı olarak gökküresi üzerindeki gökcisimlerinin günlük görünür hareketleri farklı farklı olur.

• Dikaçıklıkları büyük olan , gök uçlaklarına yakın olan yıldızların gökküresi üzerinde izledikleri çemberler daha küçük olur. 

• Gök Eşleğine yakın olan gökcisimlerinin gökküresi üzerinde izledikleri çemberler daha büyük çaplı çemberlerdir. 

• Gök eşleği üzerindeki dikaçıklığı = 0° olan gökcisimleri günlük görünür hareketleri sırasında gün boyu Gök Eşleği üzerinde yolalırlar. Bu cisimler Tam Doğu (D) noktasından doğar, Tam Batı (B) noktasından batarlar.

• Dikaçıklığı (+) olan gökcisimleri gökeşleğinin kuzey tarafında, (-) olan ngökcisimleri ise gökeşleğinin güney tarafında günlük görünür harekete katılırlar, gökeşleğinden dikaçıklıkları kadar uzakta ve gökeşleğine paralel çemberler üzerinde, doğudan batıya doğru yol alırlar(Bkz. Şekil ).

Şekil Enlemleri farklı gözlem yerlerinde, dikaçıklığı farklı olan iki yıldızın günlük görünür hareketlerinin durumu

Şekil incelendiğinde , bir yıldızın günlük görünür hareketinin farklı enlemlerde farklı olduğu görülmektedir. Şekilde kırmızı renk ile Dikaçıklığı +30 O olan bir yıldız ile dikaçıklığı ° olan bir diğer yıldızın Dünyamızda kuzey yarımküredeki farklı enlemlerde günlük hareketlerinin nasıl olduğu, doğma ve batma noktalarının nasıl farklı olduğu anlaşılmaktadır. Yıldızların bazı enlemlerde çevrenin üzerine hiç çıkamadıkları( hiç doğmayan yıldızlar ), bazılarında ise hiç çevrenin altına inmedikleri de(hiç batmayan yıldızlar) görülmektedir. 

Hangi yıldızların hangi enlemlerde hiç doğmadığı veya batmadığı basit bir bağıntı ile verilir.

Değişik enlemler için hangi yıldızların hiç doğmadığını veya batmadığını Şekil yi de dikkate alarak hesaplayabilirsiniz. 

Bir örnek : φ = 40 derece olan gözlem yerinde δ > 90 &#; φ ⇒ δ > 50 ° olan yıldızlar hiç batmazlar. Aynı gözlem yerinde δ < &#; (90 &#; φ) ⇒ δ < ° olan güney yarıküre yıldızları çevren üzerine çıkamazlar, hiç doğmazlar demektir.

İlgili

Kategoriler ve Etiketler

Tümünü Göster