Niçin ünlü daralması

Niçin Ünlü Daralması

niçin ünlü daralması

Ünlü Aşınması Nedir? Ünlü Aşınması İle İlgili Örnekler Ve Konu Anlatımı

Türkçede kullanılan birçok kelimede ünlü düşmesi görülmektedir. Ünlü aşınması olarak da bilinen bu durum iki ünlünün yan yana gelmesi mümkün olmadığı için kelimelerin birinde düşme olur. Ne asıl sözcüklerinden nasıl sözcüğünün oluşması gibi bir örnek verebiliriz. Bazı bileşik sözcüklerde, iki ünlü yan yana olmadığı halde aşınma da görülebilir.

ÜNLÜ AŞINMASI NE DEMEK?

Ünlü aşınması diğer adı ünlü düşmesi olarak bilinmektedir. Türkçede iki ünlü harf yan yana gelmediği için bazı kelimeler birleşirken bir ünlü düşer. Buna ünlü aşınması (ünlü birleşmesi) denilmektedir. Bazı bileşik sözcüklerde, iki ünlü yan yana olmadığı halde aşınma olmuştur. Bunlarla ilgili detaylı örnekler hazırladık.

ÜNLÜ AŞINMASI ÖRNEKLERİ

İşte ünlü aşınması ile ilgili örnekler:

  • cuma ertesi > cumartesi (e aşındı)
  • arada > orada (a aşındı)
  • kahve altı > kahvaltı (e aşındı)
  • güllü aş > güllaç (ü aşındı)
  • ne asıl > nasıl (e aşındı)
  • sütlü aş> sütlaç (ü aşındı)
  • şu arada > şurada (a aşındı)
  • bu arada > burada (a aşındı)
  • ne için > niçin (e aşındı)

Bazı bileşik sözcüklerde, iki ünlü yan yana olmadığı halde aşınma olmuştur:

pazar ertesi > pazartesi

ey oğul > ayol

kayın ana > kaynana

pek iyi > peki

biri birine > birbirine

Ünlü daralması, ünlü türemesi, ünlü düşmesi, ulama, kaynaşma.


&#; Ünlü Daralması:Dilimizde "a, e" ile biten fiiller, "yor" eki aldığı zaman "ı, i, u,ü"ye dönüşür.

Söyle - yor: Söylüyor&#; Bu fiilin aslında yer alan "e" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "ü" sesine dönüşmüştür.

Oyna - yor: Oynuyor&#; Bu fiilin aslında yer alan "a" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "u" sesine dönüşmüştür.

Başla - yor: Başlıyor&#; Bu fiilin aslında yer alan "a" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "ı" sesine dönüşmüştür.

Dinle - yor: Dinliyor&#; Bu fiilin aslında yer alan "e" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "i" sesine dönüşmüştür.
webgrid.co.uk
&#; Kaynaştırma harfi olan "y"nin "demek, yemek" fiillerinde daraltıcı özelliği vardır.

de-y-en:"deyen" değil "diyen" yazılır.

ye-y-ecek:"yeyecek" değil "yiyecek" yazılır.



&#; Ünlü Türemesi:Bazı sözcüklere küçültme veya pekiştirme anlamı kazandırılırken araya bir ünlü konulur.

Bir-cik: Biricik&#; "Bir" sözcüğüne küçültme anlamı verilirken araya "i" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.

Dar-cık: Daracık&#; "Dar" sözcüğüne küçültme anlamı verilirken araya "a" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.

Sap-sağlam: Sapasağlam&#; "Sağlam" sözcüğü pekiştirilirken araya "a" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.

Güp-gündüz: Güpegündüz&#; "Gündüz" sözcüğü pekiştirilirken araya "e" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.



&#; Ünlü Düşmesi:İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bazı sözcüklere, ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde ikinci hecedeki dar ünlü düşer.

Ağız-ı: Ağzı&#; İkinci hecesinde dar ünlülerden "ı" sesi bulunan "ağız" sözcüğüne "ı" belirtme durumu eki getirilmiş, dolayısıyla sözcüğün ikinci hecesindeki "ı" sesi düşmüş ve ünlü düşmesi meydana gelmiştir.

Şehir-i: Şehri&#; İkinci hecesinde dar ünlülerden "i" sesi bulunan "şehir" sözcüğüne "i" belirtme durumu eki getirilmiş, dolayısıyla sözcüğün ikinci hecesindeki "i" sesi düşmüş ve ünlü düşmesi meydana gelmiştir.

&#; Yapım eki veya yardımcı fiil aldığında ünlü düşmesine uğrayan sözcükler de vardır.

Sabır etmek:Sabretmek

Hayır ola:Hayrola

Yumurta lamak:Yumurtlamak

Sarı armak:Sararmak

&#; Bu kurallar dışında ünlü düşmesine uğrayan farklı sözcükler de vardır.

Kahve altı&#; Kahvaltı

Ne asıl&#; Nasıl

Ne için&#; Niçin



&#; Ulama:Cümlede ünsüz ile biten bir sözcükten sonra ünlü ile başlayan bir sözcük gelince bu iki sözcük birbiriyle birleşikmiş gibi okunur.

Benim_için_üzülme.&#; Bu cümlede üç kelime görüyoruz. "Benim" kelimesinin sonundaki "m" sesi, "için" kelimesinin başındaki "i" sesi ile ulama yapar, yani birleşikmiş gibi okunur. Aynı şekilde "için" kelimesinin son harfi olan "n" sesi, "üzülme" kelimesinin başındaki "ü" sesi ile ulama yapar, yani birleşikmiş gibi okunur.



&#; Kaynaşma:Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Geldiği durumlarda ise araya "y, ş, s, n" kaynaştırma ünsüzlerinden uygun olanı getirilir.

Ünlü-ile: Ünlüyle&#; "ile" bağlacındaki "i" sesi düşmüş ve iki sözcüğün arasına "y" kaynaştırma sesi gelmiştir.

Altı-ar: Altışar

Masa-ı: Masası

Kedi-in: Kedinin

&#;nl&#; Değişimi Nedir? &#;nl&#; Değişimi &#;rnek C&#;mleler, Sorular Ve Konu Anlatımı

Haberin Devamı

 1- Sözcüklerin köklerinde yaşanan ünlü değişimleri:

 Birinci tekil şahıs zamiri Ben, ve İkinc tekil şahıs zamiri Sen kelimelerinin köklerinde yaşanan değişime ünlü değişimi ya da ünlü dönüşümü ad verilir.

2- Ünlü Daralması:

 A harfinin - I harfine

 E harfinin - İ ve Ü harfine

 O - Ö harflerinin - U ve Ü harfine dönüşmesine ünlü daralması denir.

3- Ünlü Düşmesi:

 Ek alan bazı kelimeler, kökündeki ünlü harf olmadan yazılır ve telaffuz edilir. Buna Türkçede ünlü düşmesi ya da hece düşmesi adı verilir.

Ünlü Değişimi Örnekler

Soru kalıplarında ünlü değişimine örnek kelimeler:

 1- Ne için - Niçin - E harfi yerine İ - Ünlü daralması

 2- Ne asıl - Nasıl - E harfi yazılmaz - Ünlü düşmesi

Fiillerde ünlü değişimine örnekler:

1- Yemek - İçmek - Giyme

 Yeyecek - Yanlış

 Yiyecek Doğru

 İçicek - Yanlış

 İçecek - Doğru

 Giyicek - Yanlış

 Giyecek - Doğru

2- Söylemek

 Ben söylüyorum

 Sen söylüyorsun

 O söylüyor

Haberin Devamı

 E harfi yerine Ü getirildiği için ünlü daralması yani ünlü değişimi olur.

Ünlü Değişimi Örnek Cümleler

1- Aklım da gönlüm de onda kaldı.

 Bazı cümlelerde birden fazla ünlü değişimi olabilir.

 Akıl - Aklım

 Gönül - Gönlüm

 Akıl ve Gönül kelimeleri ek aldıklarında sözcüklerin kökündeki I ve Ü harfleri yazılmaz.

2- Adalet Ağaoğlu'nun Fikrimin İnce Gülü adlı kitabını okudun mu?

 Fikir kelimesinin kökündeki i harfi düşerek ''fikrimin'' şeklinde yazılır.

Ünlü Değişimi Örnek Sorular ve Cevapları

1- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü değişimi vardır?

  1. a) Günde sadece dört - beş saat uyuyarak sınava hazırlanıyor.
  2. b) Ayaküstü bir şeyler yiyip hemen çıkacağım.
  3. c) Apar topar nereye gidiyorsun böyle?
  4. d) Haftaya yeni işle başlayacağım için çok heyecanlıyım.
  5. e) Seni de aramızda görmekten dolayı çok mutluyuz.

 B şıkkında yer alan ''yiyip içmek'' ikilemesinin mastar hali ''yemek içmek''tir. Ye kökü ek aldığında ''yiyip'' şeklinde yazılır E harfinin İ şeklinde yazılması ünlü değişimidir.

 Cevap - B

Haberin Devamı

2- Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde ünlü daralması / düşmesi vardır?

  1. a) Geçe haftadan beri kendisinden haber alamadık.
  2. b) Yaraları bir haftada geçti.
  3. c) Çayın yanına kurabiye ister misin?
  4. d) Baban her yerde seni arıyor.
  5. e) Sana ve kardeşine selam söyledi.

 Ünlü daralması da ünlü değişimine bir örnektir. Bir fiilde ünlü daralması olup olmadığını anlamak için kelimenin köküne bakılması gerekir.

 Aramak - Arıyor. Ek aldığında yüklemin kökündeki ikinci ''A'' harfi daralarak ''I harfine dönüşmüştür.

 Doğru Cevap - D

Ünlü Daralması

Ünlü Daralması Nedir Örnekler

Şimdiki zaman eki olan -yor eki kendinden önce gelen “a, e” geniş ünlülerini daraltarak “ı, i, u, ü” ye dönüştürür. Bu ses olayına &#;ünlü daralması&#; denir.

Örnekler:
Sızla – yor > Sızlıyor(Eylemin sonunda bulunan “a” geniş ünlüsü “ı” dar ünlüsüne dönüşmüştür.)
Gizle – yor- um > Gizliyorum
Yazma-yor > yazmıyor
Özle-yor > özlüyor
Kapla – yor > Kaplıyor
De– yor > Diyor
Ye – yor – uz > Yiyoruz
Oyna – yor – lar > Oynuyorlar
Dinle – yor – uz > Dinliyoruz
Anla – yor – muş > Anlıyormuşuz
Planla –yor > Planlıyorduk
Bekle – yor – um > Bekliyorum
İzle – yor – uz > İzliyoruz
Süsle – yor – lar > Süslüyorlar
Cevapla – yor – lar > Cevaplıyorlar

 

Ünlü Daralması Örnekler:
De –y – e > Diye ( -y- yardımcı ses )
De –y – eyim > Diyeyim
De –y – en  > Diyen
De–y –erek > Diyerek
De–y –ecek > Diyecek

Ye – y – ecek – iz > Yiyeceğiz ( -y- yardımcı ses )
Ye –y – en – iz > Yiyeniz
Ye –y – erek > Yiyerek
Ye –y – eyim > Yiyeyim
Ye –y– ince > Yiyince

Not: TDK&#;ye göre “de-&#; eylemi -ip ve -ince eklerini aldığında “e” ünlüsü “y” yardımcı sesi almasına rağmen ünlü daralması meydana gelmez.

Not: “ye” ve“de” eylemleri dışındaki sözcüklerde “y” yardımcı sesi almış olması ünlü daralması olacağı anlamına gelmez. Bu türden sözcükler telaffuzda ünlü daralmasına meyilli olduğu için yazarken daralmış olması yazım yanlışları meydana getirir.

Doğru    Yanlış
Dinleyen                    Dinliyen
Ağlayalım                  Ağlıyalım
Cevaplayacak           Cevaplıyacak
Özleyebilir               Özlüyebilir
Planlayacağız           Planlıyacağız

Örnekler:
Kaç – ma – yor – sunuz > Kaçmıyorlar
Bekle – me – yor-du-k > Beklemiyorduk
Sus – ma – yor – uz > Susmuyorsun
Gör – me – yor – lar &#; dı > Görmüyorsunuz

DİKKAT: Bu konuda öğrencilerin çok sık karıştırdığı durum ise “a, e” ile bitmeyen sözcüğün, “-yor” eki alması esnasında sözcüğün aldığı yardımcı ünlü olan “ı, i, u, ü” ünlülerinin &#;daralma&#; zannedilmesidir. Ünlü daralmasının gerçekleşebilmesi &#;-yor&#; eki sözcüğe eklenmeden önce &#;MUTLAKA&#; &#;a veya e&#; ile bitmesi şarttır.

Ünlü Daralması Olmayan Örnekler

Bak – (ı) – yor >  (ı) kaynaştırma ünlüsüdür ve daralma kesinlikle yoktur. Çünkü sözcük &#;a&#; veya &#;e&#; ile bitmemiştir.
Getir – (i) – yor > (i) kaynaştırma ünlüsü
Sev  – (i) – yor > (u) kaynaştırma ünlüsü
Gör – (ü) – yor > (ü) kaynaştırma ünlüsü

ÜNLÜ DARALMASI TESTİ ÇÖZ

Ünlü Daralması: Türkçede “a, eˮ ünlüleriyle biten eylemlerin
şimdiki zaman (-yor) çekiminde a ünlüsü ı, u; e ünlüsü i, ü olur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması vardır?
A) Önümüzdeki hafta eve dönüyorum.
B) Sabahları sürekli gazete okuyorum.
C) Onu görünce heyecanla el sallıyordu.
D) O buraya gelince niçin kaçıyorsun?
E) Bana bir şey deyip gideceğini söyledi.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması yoktur?
A) Böyle düşünüyorum diye kimseye hesap verecek değilim.
B) Bu kadar az yemekle bir türlü doymuyorum, demişti.
C) Bunu duyduğum an her şeyi gözümde canlandırıyorum.
D) Yıllardır yollarını gözlüyordu, beklemek onu yıpratmıştı.
E) Kardeşim diğer odada tek başına televizyon izliyor.

Aşağıdakilerin hangisinde ünlü daralması yoktur?
A) Kara bulutlar yaklaşıyor, bizi korku sarıyordu.
B) Şimdi onun yanında olduğumu düşlüyorum.
C) Senin bana olan tepkini bir türlü anlamıyorum.
D) Yanındaki kadına sürekli bir şeyler söylüyordu.
E) Sana diyecek bir şeyim kalmadı, gidebilirsin.

Kişilikleri tamamen fikirden ibaret olan insanların hayali olandan bu kadar çekiniyor(I) olmaları, çok ilginçtir. O niye (II) böyleydi acaba. Başka bir dünyaya ait şeylerden bahsedilmesine katlanamıyordu(III) . Bununla ilgili görüşünü mektupta dile getirmişti ancak bu mektupta yazılanları, yetersiz bulduğu için, on dört defa değiştiriyor(IV) ve yine de yetersiz buluyordu(V). Bu denemelerden geriye sadece iki tanesi bize kaldı; bir üçüncüsünü ise biz cesaret ettik ve burada yayınladık.

Yukarıda altı çizili sözcüklerden hangisinde ünlü daralması vardır?
A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) II. ve III. D) III. ve IV. E) II. ve V.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ses bilgisi kurallarına uyulmamasından kaynaklanan bir yazım yanlışı yoktur?
A) Yanımıza ağlıya ağlıya geldiğinde hiçbir şey anlatmıyordu.
B) Buraya yemek yiyip gelmiştik, o yüzden yemeyeceğiz.
C) Sana bir şey diyince neden yüz ifaden hemen değişiyor.
D) Sözlerimi hep çarpıtıyor, beni dinlemiyeceğini söylüyor.
E) Ona söyliyecek bir şeyim kalmadı, diyerek sızlanıyordu.

Genel

Alt Kategoriler:PDF, Ses Bilimi, Yazım Bilgisi ve İmla Kuralları

Ne için niçin ses olayı?

İçindekiler:

  1. Ne için niçin ses olayı?
  2. Niye ünlü düşmesi?
  3. Peki ses olayı nedir?
  4. Niye kelimesinde ünlü düşmesi?
  5. Yiyecekte ünlü daralması var mı?
  6. Seviyor kelimesinde ünlü daralması var mı?
  7. Yiyecekte hangi ses olayı vardır?
  8. Bilmiyor ünlü daralması mı?
  9. Rengi kelimesinde hangi ses olayı vardır?

Ne için niçin ses olayı?

"Niye Kelimesindeki Ses Olayı sorusunun yanıtı nedir?" Cevap Niye kelimesindeki ses olayı ünlü daralması ve kaynaştırmadır.

Niye ünlü düşmesi?

1- İki heceli ve ikinci hecesinde “ı, i, u, ü” dar ünlüleri bulunan bazı sözcükler ünlü harfle başlayan bir ek aldıklarında sözcüğün ikinci hecesindeki “ı, i, u, ü” dar ünlü harf düşer. Bu duruma ünlü düşmesi adı verilir. Yardımcı fiille birleşen ismin ikinci hecesindeki dar ünlü düşer.

Peki ses olayı nedir?

Pek iyi – peki olmuştur. Buradaki ses olayı hece düşmesidir. ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri zayıf sesler olduğu için düşme yaşanmıştır.

Niye kelimesinde ünlü düşmesi?

Doğrulanmış Cevap. Merhaba; Niye kelimesinde ünlü daralması vardır. Ne - ye kelimesi ünlü daralması ile Ni - ye olmuştur.

Yiyecekte ünlü daralması var mı?

Cevap: Evet, "yiyecek" sözcüğünde ünlü daralması vardır.

Seviyor kelimesinde ünlü daralması var mı?

Cevabımız : Seviyor kelimesinde ünlü daralması yoktur . Kökümüz " - a , - e " ile bir harfle bitmemiş . O yüzden daralma yoktur . Bir kelime " - a , - e " ile biterse ve " - yor " ekini alsa sözcükteki " -- a , - e " ünlü harfler daralır " - ı , - i, - u , - ü " ye dönüşür.

Yiyecekte hangi ses olayı vardır?

''yiyecek'' sözcüğünde hangi ses olayı gerçekleşmiştir 'yiyecek' kelimesinde ünlü daralması vardır. Çünkü; kök aslında 'ye'dir ve oradaki 'e' harfi daralarak 'i'ye dönüşmüştür. Ünlü daralmasına bazı örnekler verelim.

Bilmiyor ünlü daralması mı?

Cevap: "biliyor" kelimesinde ünlü daralması yoktur. "bil-" sözcüğü geniş ünlüyle bitmediği için bu sözcükte daralma meydana gelmez.

Rengi kelimesinde hangi ses olayı vardır?

Cevap. Selam, Rengi kelimesinde ünsüz yumuşaması bulunmaktadıwebgrid.co.ukde renk şeklinde yazılan kelimeye ek gelince yumuşamıştır.

&#;nl&#; D&#;şmesi Nedir? &#;nl&#; D&#;şmesi Konu Anlatımı Ve &#;rnekleri

Haberin Devamı

Türkçede ünlü düşmesi sıklıkla rastlanılan ses olaylarından biridir. Ünlü düşmesi genel olarak sözcüklerin niteliklerinden veya söyleyiş kolaylıklarından kaynaklı hece düşmesi durumlarına verilen bir isimdir.

Ünlü Düşmesi Nedir?

 İki heceli ve ikinci hecesinde ı, i, u, ü dar ünlüleri bulunan bazı kelimeler ünlü harf ile başlayan bir ek aldıkları zaman kelimenin ikinci hecesindeki ı, i, u, ü dar ünlü harf düşer. Bu duruma Türkçe ses bilgisinde ünlü düşmesi adı verilir.

Örnekler:

 oğul- oğulum (ünlü düşmesi)

 bağır- bağırım (ünlü düşmesi)

 beyin- beynim (ünlü düşmesi)

 burun - burnu (ünlü düşmesi)

 alın- alnı (ünlü düşmesi)

 ağız- ağzı (ünlü düşmesi)

 karın- karnı (ünlü düşmesi)

Ünlü Düşmesi Konu Anlatımı ve Örnekleri

 Kimi sözcükler, sonlarına ünlü ile başlayan bir ek veya sözcük geldiği zaman zayıf olan orta hecelerini yitirirler.

Örnekler:

 şehir- şehri

 nehir-nehri

 akıl-aklı

 göğüs-göğsü

 devir-devri

 seyir-seyri

 kayıp-kaybolmak

 hapis-hapsolmak

 şükür-şükretmek

 zulüm-zulmetmek

 zehir- zehrolmak

 gönül - gönlünüz

 boyun - boynum

Haberin Devamı

 - Birleşik sözcüklerin oluşumu sırasında iki ünlü yan yana gelirse bu ünlülerden biri veya bir ünlü ile bir ünsüz düşer.Örnekler:

 ne asıl - nasıl

 ne için - niçin

 pazar ertesi - pazartesi

 cuma ertesi - cumartesi

 kahve altı - kahvaltı

 bu arada- burada

 şu arada- şurada

 - Birleşik sözcük kuralları ile oluşmuş ancak ölçü zorlamasından veya söyleyiş kolaylığından kaynaklanan ünlü düşmeleri de gözlenir.

Örnekler :

 - Karac'oğlan der ki n'oldum n'olayım.

 - N'haber?

 - N' olsun.

 - Ünsüzle biten sözcüklerin sonlarına eklenen ile sözcüğünün i ünlüsü düşer. Ünlü ile biten sözcüklerde ise y ünsüzüne dönüşür.

Örnekler:

 sen ile ben - senle ben - Senle ben iyi birer ekip olduk.

 kitap ile - kitapla- Elindeki kitapla okumaya olan sevdasını gösteriyordu çevreye.

 gül ile bülbül - gülle bülbül - Gülle bülbülün aşkı divan edebiyatına özellikle şiirine temadır.

 defter ile kalem - defterle kalem- Defterle kalemi olmayan bir öğrenci eksik kalır.

 para ile -parayla - Her şeyi parayla satın alamayacağını sonunda anladı.

Haberin Devamı

 sıra ile -sırayla - Öğretmen, öğrencilerini sırayla sözlüye kaldırdı.

 göz ile - gözle - Hissettiklerini gözle anlatmak onun seçimiydi.

 can ile - canla - Her zaman ki gibi canla hareket etti.

 baş ile - başla - Spor müsabakasına canla başla hazırlanmıştı.

 söz ile- sözle - Annesini davranışları ile değil inandırıcı bir sözle ikna etti.

 sevgi ile - sevgiyle - Hayvanlara sevgiyle yaklaşılmalıydı.

 saygı ile -saygıyla - Ölen şairlerimizi saygıyla anıyoruz.

 soru ile -soruyla - Her olaya soruyla yaklaşıyordu.

 - Ek fiilin i kökünde kimi sözcüklerde düşer, kimilerinde ise y ünsüzüne dönüşür.

Örnekler:

 akıllı idi - akıllıydı

 doğru idi - doğruydu

 haklı idi - haklıydı

 gelmiş idi- gelmişti

 biliyor idi - biliyordu

 kitap idi -kitaptı

 soruyor idi- soruyordu

 uslu idi - usluydu 

Haberin Devamı

 - Kimi sözcüklerde söyleyiş kolaylığından kaynaklanan ünlü düşmesi görülür. Yalnız bu tarz kullanımlar yanlıştır. ( Eskiden doğru kabul edilse de artık yanlış olarak görülmektedir. )

Örnekler :

 burada (doğru)- burda (yanlış)

 şurada (doğru)- şurda (yanlış)

 orada (doğru) - orda (yanlış)

 içeride (doğru)- içerde (yanlış)

 dışarıdan(doğru)- dışardan (yanlış)

 ileride (doğru) - ilerde (yanlış)

 yukarıda (doğru) - yukarda (yanlış)

&#;nl&#; Daralması Nedir? &#;rnekler İle &#;nl&#; Daralması Konu Anlatımı

Haberin Devamı

Ünlü Daralması Nedir?

Son sesi (a) ya da (e) ile biten fiil kök kelimeler için, şimdiki zaman (yor) eki getirildiğinde yaşanan daralmaya ünlü daralması denmektedir. Buradaki temel sebebi ise (y) harfinin daraltıcı etkisidir. O yüzden fiil kök kelimeye şimdiki zaman eki geldiğinde daralma yaşanır. Bu durum farklı fiil kök adına şimdiki zaman ile beraber ek üzerinden ele alınabilmektedir. Türkiye'nin daha etkin kullanımı açısından da ünlü daralması dil bilgisi noktasında önemli bir potansiyel teşkil ediyor. 

Örnekler ile Ünlü Daralması Konu Anlatımı

 Ünlü daralmasını farklı örnekler ile ele almak daha iyi konu anlatımı ortaya çıkarmaktadır. Özellikle öğrencileri açısından konunun daha iyi anlaşılması noktasında değişik örnekler üzerinden değerlendirmek mümkün. Tabii farklı kuralları ve etkiye bağlı olarak değişik örnekler ünlü daralması için ele alınabilir.

Haberin Devamı

 Söyle-yor = Söy(ü)yor

 Anla-yor = Anl(ı)yor

 Yaşa-yor = Yaş(ı)yor

 Kana-yor = Kan(ı)yor

  Ünlü daralmasının temel kök fiil ile beraber şimdiki zaman ekini bir araya gelmesi açısından bu örnekler öne çıkıyor. Bu şekilde daha birçok farklı örnek ünsüz daralması için ele alınabilir. Örneklerde de görüldüğü üzere, ‘a’ ve ‘e’ harfleri daralmakta ve ‘ı’ ve ‘ü’ şeklinde öne çıkmaktadır. Diğer yandan, ‘y’ kaynaştırma harfi üzerinden de ele alınarak farklı sözcüklerden bahsetmek mümkün. 

 Ye-e-ecek = Yiyecek,

 Yey-e-elim = Yiyelim,

 Ne-e-ye = Niye, 

 Aynı zamanda çok heceli sözcükler üzerinden de ele alınabilmektedir. Bu doğrultuda ünlü daralması için farklı kelimeler ön plana çıkmaktadır. 

 Atlayarak = Atlıyarak,

 Başlayan = Başlıyan,

 Yaşayacak = Yaşıyacak,

 Gelmeyen = Gelmiyen, 

 Ancak bu örneklerde önemli bir fark bulunmaktadır. İlk kelimeler yazılışı ve okunuşu açısından doğrudur. Yani herhangi bir ünlü daralması yaşanmaz. İki kelime ise karşılık olarak yanlıştır. Gündelik yaşamda ilk kelime yazılırken iki kelime şeklinde okunur. Yani okunma üzerinden ünlü daralması yaşanan sözcükler arasında yer aldığını söylemek mümkün. Bu konuda gündelik yaşam içerisinde ya da eğitim açısından ünlü daralması en önemli dil bilgisi kuralları arasında yer almaktadır. 

Ünlü daralması

Ünlülerin Nitelikleri
İnceKalın
DüzYuvarlakDüzYuvarlak
Dar iüıu
Geniş eöao

Ünlü daralması, Türkçede geniş ünlülerin dar ünlülere dönüşmesi şeklinde gerçekleşen bir ses olayıdır. a veya e ünlüleriyle biten bir fiile -yor eki getirildiğinde, fiilin son hecesindeki ünlü, ı, i, u, veya ü ünlülerinden birine dönüşür:

-yor ekinden önce gelen -ma/-me olumsuzluk eklerindeki a ve e ünlüleri her zaman daralır:

ykaynaştırma ünsüzünden önce gelen a ve e ünlüleri, telaffuz esnasında daralma eğilimi gösterebilir. Ancak bu durum yazılışa yansıtılmaz:

Aynı şekilde; gelecek zaman kipinde kullanılan -ecek/-acak eklerinin başındaki e ve a ünlüleri; konuşma dilinde daralsa bile, yazılışta daralması söz konusu değildir:

Ancak "demek" ve "yemek" fiillerine y kaynaştırma ünsüzü geldiğinde e harfi hem okunuşta hem de yazılışta i'ye dönüşür:

TDK'nin önerisi, "de + y + ince" ve "de + y + ip" sözcüklerinin birer istisna olarak daraltılmadan bırakılmasıdır ("yiyince" ve "yiyip", ama "deyince" ve "deyip").

nest...

15187 15188 15189 15190 15191

gelişim planı örnekleri 2022 doğum borçlanmasi ne kadar uzaktaki birini kendine aşık etme duası 2021 hac son dakika allahümme salli allahümme barik duası caycuma hava durumu elle kuyu açma burgusu dinimizde sünnet düğünü nasil olmali başak ikizler aşk uyumu yht öğrenci bilet fiyatları antalya inşaat mühendisliği puanları malta adası haritada nerede