Çocuklarda Sümüksü Ishal

Son zamanlarda ishal, bulantı kusma ve karın ağrısı gibi şikayetler yaşayan çocuk sayısında belirgin bir artış olduğunu belirten Dr. Lale Seren, aileleri uyardı.

Nazan DOĞANER HALICI

Yayınlanma: 05:00 - 04 Ocak 2023 Güncellenme:

İnfluenza, RSV, Beta, El Ayak Ağız gibi hastalıkların atak yaptığı bugünlerde çocuklarda ishal de çok yaygın. Bu nedenle çocuk polikliniklerinde büyük bir yoğunluk yaşandığına dikkat çeken Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Lale Seren, bu konuda bilinmesi gerekenleri şöyle anlattı.

Lale Seren

Doğru tedavi edilmezse tehlikeli

İshal genellikle 0-5 yaş grubundaki çocuklarda sık rastlanan ve bazı durumlarda ciddi seyreden bir bulgudur. Çocuklarda ishale genellikle kusma ve karın ağrısı da eşlik eder. Hangi durumların acil olduğunu bilmek önemlidir. Çünkü ishal, uygun tedavi edilmediğinde sıvı kaybına yol açarak, çocuğun vücudundaki su ve tuz dengesini bozabilir. Bu da özellikle 2 yaş altındaki bebekler için tehlikeli bir durumdur.

Nasıl anlaşılır?

Bebeklerde normal dışkılama sıklığının iki katına çıkması, daha büyük çocuklarda ise günde üç veya daha fazla sulu dışkılama ishal olarak tanımlanır. Tüm çocukların dışkı kıvamı ve rengi beslenme ile ilişkili olmakla birlikte, sulu ve sümüksü dışkılara her zaman dikkat edilmelidir.

Tedavi sürecinde neler yapılmalıdır?

Viral ishaller 7-10 gün içinde kendiliğinden düzelir. Ancak bakteriyel ishali çoğu zaman antibiyotik ile parazit ishalleri ise her zaman anti-paraziter ilaçlarla tedavi etmek gerekir. Kusmayan çocuklar her zamanki gibi yemeye ve içmeye veya emmeye devam edebilir. Özellikle anne sütünün ishali önleme ve ishal dönemindeki ihtiyacı karşılamadaki rolü çok fazladır. Bu dönemde emzirme sıklığı artırılmalıdır. Ayrıca ishal için uygun bir beslenme çoğu zaman ishal süresini kısaltır. Kabuğu soyulmuş elma, muz, şeftali, haşlanmış havuç, patates, yoğurt çorbası, pilav veya pirinç lapası, yoğurt, ayran, kefir bu dönemde çocuğunuza verebileceğiniz gıdalardır. İshal sona erene kadar daha küçük porsiyonlarda yemek verilmelidir. Bu süreçte iştahsızlığın normal bir bulgu olduğu unutulmamalıdır.

Sıvı kaybının belirtileri

İshal vücutta sıvı kaybına yol açar. Hafif derecede sıvı kaybında susama hissi, hafif ağız kuruluğu görülürken, orta derecede sıvı kaybında idrar miktarında azalma (altı saat içinde idrar yapmama), gözyaşının azalması veya olmaması, ağır derecede sıvı kaybında ise uyku hali, nabızda hızlanma ve idrar yapmama görülür. Orta-ağır sıvı kaybı olan çocuklarda şeker ve mineral içeren ağızdan sıvı tedavisini doktorunuzun önerdiği şekilde verebilirsiniz. Bu şeker ve mineral (tuz) karışımları hazır paketlerde bulunur ve önerilen miktarda su ile karıştırılarak belirli bir süre içerisinde içirilir. Ağızdan beslenemeyen çocuklara damardan sıvı tedavisi verilmesi gerekebilir.

Ne zaman doktora başvurulmalı?

1) Çocuğunuz 6 aydan küçükse,

2) Günde 7-8'den fazla ishali varsa,

3) Ateşi yüksekse,

4) Karın ağrısı şiddetliyse,

5) Çok halsizse, sürekli uyku hali veya huy değişikliği varsa,

6) Sıvı kaybı bulguları varsa, (Çocuğun ağzı kuruyorsa, ağladığında gözyaşı akmıyorsa, bebek 4-6 saat, daha büyük çocuk 6-8 saat boyunca idrar yapmadıysa…)

7) Tekrarlayan kusma nedeniyle su veya diğer sıvı gıdaları alamıyorsa;

8) Kanlı ishali mevcutsa zaman kaybedilmeden doktora başvurulmalıdır.

İshalin sebepleri 3 maddede sıralanabilir.

Virüsler: Çocuklardaki ishalin en sık nedenlerindendir. Özellikle ilk 5 yaşta ve kış mevsiminde daha sık görülür. İshal yapan virüsler sıklıkla rotavirüs, enterik adenovirüs, norovirüs gibi virüslerdir. Sulu ishal, kusma, hafif ateş, baş ağrısı, karında kramplar, kas ağrıları ve iştahsızlığa neden olur.

Bakteriler: Bakterilerin yol açtığı ishali çoğu zaman virüslere bağlı olan ishalden ayırmak zordur. Fakat bakteriyel nedenli ishallerde ateş genellikle daha yüksektir, kanlı veya sümüksü dışkılama belirgindir. E. Coli, Salmonella ve Shigella dahil birçok farklı bakteri ishale neden olabilir. Bu bakteriler, genellikle gıda zehirlenmelerinden sorumludur. Genellikle içme suyunun temiz olmadığı, hijyen koşullarının bozulduğu durumlarda görülür. Genellikle suçlanan besinin tüketilmesinden birkaç saat sonra başlayan ishal ve kusma ile belirti verir.

Parazitler: Çocuklarda ishale neden olabilecek paraziter enfeksiyonlar arasında giardia
ilk sırada yer alır.

7 etkili korunma yolu

Bu hastalıkta korunma çok önemlidir. İşte alınması gereken önlemler…

1 – Virüsler ve bakteriler sabunla etkisiz hale geldiğinden el yıkamak en önemli korunma yollarından biridir. Özellikle bebek bezi değişimi, tuvalet kullanımı sonrası, yemekten veya yemek hazırlanmasından önce el temizliğine dikkat edilmelidir. Çocuklara da el yıkama alışkanlığı kazandırılmalıdır.

2 – İshale yol açan adenovirüsler solunum yoluyla da bulaşabildiği için sosyal mesafeye dikkat edilmelidir.

3 – Temizliğinden emin olunmayan veya kaynağı bilinmeyen sular tüketilmemelidir.

4 – Çiğ meyve ve sebzeler bol su ile dikkatlice yıkanmalıdır.

5 – Oyuncakların ve çocukların bulunduğu ortamların temizliği unutulmamalıdır.

6 – Rotavirüs aşısı, ishale yol açan rotavirüsten korunmada hayati öneme sahiptir.

7 – İshali geçene kadar çocuğun okula gitmemesi, diğer çocuklara bulaşmayı; dolayısıyla enfeksiyonun yayılımını önlemeye yardımcı olacaktır.

Antibiyotik bakterileri öldüren ilaçlardır. Antibiyotikler 50 yıldır insanlığın hizmetinde kullanılmaktadır. Şimdiye kadar sayısız insan hayatını kurtarmıştır. Bunun yanında bu ilaçların nadirde olsa bazı yan etkileri olmaktadır. Bu yan etkilerden biride uzun süreli olabilen ishal gelişimidir, buna antibiyotiğe bağlı ishal denmektedir. Bunun diğer adı Clostridium difficiale ishali veya psödomembranöz enterokolittir.

Doğumda steril olan bağırsak içine birkaç saat içinde vücut dışından gelen bakteriler yerleşir ve birkaç hafta içinde hayat boyu kalıcı şekilde üreyecek şeklide trilyonlarca bakteri bağırsakta yerleşir. Normalde bağırsak içinde 400’den fazla çeşit bakteri türü vardır ve bunlar bize rahatsızlık vermediği gibi fayda sağlarlar, bu bağırsak mikroplarına flora denilir. Eğer bağırsağımız sağlıklı ise bu bakterilerin arasına zararlı olanları gelemez. Bazı nedenlerden dolayı bağırsak içindeki bu bakteri türleri değişir ve zararlı olanlar ürer. Bunların arasında en sık görüleni Clostiridium Difficialedir. Yakın zamanda uygulanan antibiyotik kullanımı, yaşlılık, böbrek yetersizliği, batın cerrahisi, yanıklar, kemoterapi, vücut direnç düşüklüğü, yoğun bakımda tedavi bunun başlangıç sebebi olabilir. Hastanede yatan hastaların %20’sinde, normal insanların %1-3’ünün bağırsaklarında C.Difficiale sporları taşıyıcı ve in aktif olarak bulunmaktadır. Bu taşıyıcılık durumunda ishal olmaz, eğer kuvvetli antibiyotikler bağırsak florası baskılarsa C. Difficiale bakterileri ve bağırsakta çoğalır ve normal bağırsak mikrop ahalisinin türleri arasında dengesizlik başlar. C. Difficialenin ürettiği toksinler bağırsakta tahribat yaparak ishale neden olur.          

Hangi Antibiyotikler Buna Sebep Olur?

Her antibiyotiğin bir etki mekanizması vardır. Bazıları diğerinden daha güçlüdür ama her hangi bir antibiyotik bile bağırsak florasını baskılar. Cleocin, Lincocin, Ampisillin, Duocid, Augmentin, Keflin, Ceclor, Claforan, Cefobid, Zinacef gibi antibiyotikler bunlardan bazılarıdır.

Antibiyotikten Ne Kadar Sonra İshal Başlar?

Antibiyotik tedavisini tamamladıktan 2 gün sonradan 6 hafta sonraya kadar ishal başlayabilir.

Şikâyetler Nelerdir?

Birçok hastada bağırsak alışkanlığında değişme olur, dışkı yumuşaktır. Bazı hastalarda bulantı, kusma, ateş ve karın ağrısı olabilir. Hafif vakalarda günde 5–10 kez, ağır vakalarda ise 10’dan fazla tuvalet sayısı vardır.

Nasıl Teşhis Konur?

C.Difficiale değişik 2 toksin (toksin A ve B) salgılar, bunlarda bağırsak mukozasında tahribat yaparak ishale neden olur. Dışkıda bunların varlığının gösterilmesi ile tanı konur. %25 vakada tanı konmayabilir. Gaitada bu toksinlerin gösterilememesi hastalığın olmadığını göstermez. Kolonoskopide kalın bağırsak mukozasında psödomembran adı verilen sarı renkli plakların olması tanıya yardımcıdır.

Tedavi

Eğer değişik nedenlerle antibiyotik tedavisi alınıyorsa ve bu tedavi sırasında ishal başlarsa ilacı derhal kesmek en önemli davranıştır.  Genelde bu şekilde normal bağırsak florası tekrar yerleşir ama her zaman böyle olmaz.

1-     Metranidazol (Flagyl, Metrajil) : C. Difficiale bakterilerini yok eden en önemli 2 ilaçtan biridir. Ağız yoluyla verilir, çok şiddetli vakalarda damar yoluyla uygulanır. 7–10 gün, günde 250–500 mg, 4x1 şeklinde verilir. Ucuzdur. Bulantı, kusma, ağızda metalik tat, mide bozulması görülür. Çocuk ve hamilelere kullanılmaz.

2-     Vancomycine (Vancocin):  pahalıdır. 125 mg tab 4x1, 7–14 gün devam edilmelidir. Başarı oranı %90’dan fazladır. Çok şiddetli vakalarda doz yükseltilir. Bağırsaktan emilmeyen bir ilaç olmadığı için rahatça yüksek dozlar uygulanabilir. Bu ilaca karşı süratle hastanede vankomisin-resistant enterokok direnci gelişmektedir.

3-     Colestiramin: Bu normalde kanda fazla oranda bulunan kolesterolü düşürmeye yarayan bir ilaçtır ve bu ilaç Clostiridium difficiale toksinini bağlamaktadır.  

4-     İshal kesici ilaçların kullanılmaması gereklidir. Bu ilaçlar bağırsakta toksinlerin tutulmasını arttırırlar.

5-     Probiyotikler: Asidofilus sütünde veya yoğurtta bulunan laktobasilius bakterisi bağırsakta normal florayı oluşturmaktır.

6-     Cerrahi Kolektomi: %5’den az hastada cerrahi olarak hastanın tedavisi gerekebilir.

Hastalığı Tekrar Ortaya Çıkışı

%10–20 hastada hastalık tekrar çıkar. Tedavi aynıdır.

Meyvenin, sebzenin en çok olduğu yaz mevsimine girmek üzereyiz. Ancak çoğalan meyve sebze değil; bu dönemde ishallerde de ciddi bir artış görülüyor.

Yaz aylarında daha fazla görülen ishallerin nedenini ve korunma yollarını Hisar Intercontinental Hospital Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Ramazan Gözüküçük’ten öğrendik.

Yaz aylarında artan su ihtiyacı nedeniyle çoğunlukla enfekte suların içilmesi ya da bu sularla yıkanan meyve ve sebzelerin tüketilmesiyle ishallerin daha fazla görüldüğünü ve yazın görülen ishallerin dikkat edilmezse daha ciddi hastalıklara yol açabileceğini belirten Uzm. Dr. Gözüküçük; ‘Doğada, özellikle insan ve hayvan dışkılarıyla kirlenmiş sularda, ishal nedeni olabilecek çeşitli mikroplar bulunur. Bunlar özellikle durgun sularda, kanalizasyonun karıştığı sularda, iyi ilaçlanmamış içme ve kullanma sularında, özellikle yaz aylarında uzun süre canlı kalarak çoğalır. Bu suların içilmesi veya böyle sularla bulaşık yıkanması, sıcak ortamda beklemiş gıdaların, örneğin çiğ sebzelerle hazırlanmış salataların ve meyvelerin tüketilmesi sonucu ishal yapan mikroplar, ağız yoluyla alınarak insanların bağırsaklarına ulaşır. Bunların bir kısmı bağırsak duvarında iltihap oluşturarak hem bağırsak hareketlerini artırır hem de bağırsağa su ve iltihabi hücrelerin geçişine neden olur. Bir kısmı da bağırsakta iltihap yapmadan, salgıladıkları toksin denilen zehirli maddelerin etkisiyle su ve tuz geçişini artırmak suretiyle ishale neden olur. Bazen insanlar ishal olup bu mikropları dışkıları ile çevreye yayabilir. Dışkıya bulaşmış ellerin ağza götürülmesi sonucu da ishal olunabilir. Bu ishallerin önlenmesinin en önemli yolu, bilinmeyen suların tüketilmemesi, kişisel temizliğe dikkat edilmesi, özellikle ellerin her yemekten önce ve sonra yıkanmasıdır. Kullanılan ve içilen suların klorlanması pek çok mikrobun yaşamasını önler. Şüpheli suların, şüpheli olmasa bile salgın olduğu bilinen yerlerdeki suların, kaynatılarak kullanılması gereklidir. Ayrıca hijyenik koşullara uygun hazırlanmış ve muhafaza edilmiş besin maddeleri tüketilmelidir.’ diye konuştu.

Bu Belirtiler Varsa Yaz İshali Olmuş Olabilirsiniz.
-Dışkılama sayınız arttıysa (Dışkı miktarı ve su içeriği, ince bağırsaklarda hastalık yapan parazit ve bakterilerin ishallerinde fazladır, kalın bağırsakta hastalık yapanlarınkinde ise azdır ve dışkılama sayısı diğerlerine oranla daha fazladır),
-Dışkınız cıvık, patates püresi görünümünde ya da sümüksü, iltihaplı veya su gibiyse yaz ishali olmuş olabilirsiniz.

Su gibi tariflenen ishallerin en ciddisi ve hayatı tehdit edeni dışkının pirinç suyu görüntüsü olarak tariflendiği, kolera bakterisinin yaptığı ishaldir. İltihaplı dışkılamaya ise tifo ve tifo benzeri hastalıklara salmonella bakterileri neden olabilir. İshale yol açan bakterilerin bir kısmı ve bazı parazitler, dışkının iltihaplı, sümüksü görünmesine aynı zamanda bağırsak duvarını da zedeleyerek damarların kanamasına neden oldukları için, ishal kanlı olabilir. Dışkının böyle kanlı ve iltihaplı olması dizanteri olarak adlandırılır. Nedenlerinden birisi şigella denilen bakteri, bir diğeri amip denilen protozoondur. İshalle birlikte bulunan diğer belirtiler karın ağrısı, karında gurultu hissi, bazen bulantı, iltihabi durumlarda bunlara ilaveten ateş olarak karşımıza çıkar. Dışkılamadan sonra tam rahatlayamama da bir diğer belirti olabilir. Örneğin kalın bağırsak ishallerinde ağrı ve rahatlayamama durumları sıktır. Aşırı su ve tuz kaybına bağlı olarak kalp damar sistemine, böbreklere, sinir sistemine ait kalp ritim bozuklukları, böbrek yetmezliği, şuur bozuklukları gibi belirtiler de olabilir. Dilin kuruması, cildin parlaklık, nem ve yumuşaklığını kaybetmesi, gözlerin göz çukuruna çökmesi gibi belirtiler, su kaybının işaretleridir.

Eğer İshalseniz…
-Öncelikle kaybettiğiniz su ve tuzu geri koymak için pratik olarak hazırlayabileceğiniz su solüsyonu (1 litre kaynatılmış soğutulmuş suya 1 çorba kaşığı şeker, 1 tatlı kaşığı sofra tuzu ve 1 çay kaşığı karbonat konularak karıştırılır) içebildiğiniz kadar sık aralıklarla için. Halk arasında yanlış bir inanış sonucu ishalli çocuklara, ishali artırır endişesiyle su ve sulu besinlerin verilmemesi, ishalin uzamasına, ağırlaşmasına ve buna bağlı başka hastalıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Oysa ishal tedavisinde en önemli nokta sıvı tedavisidir. Yine bu nedenle, bebeklerin emzirilmeye devam edilmesi, hatta daha sık emzirilmesi gerekmektedir.

-Posasız ve yağsız gıdalar tüketin.

-Yağsız makarna, pirinç pilavı, haşlanmış patates-patates püresi, haşlanmış yağsız et ve tavuk, yağsız ızgara köfte yiyebilirsiniz.

-Kuruyemiş, çikolata ve kızartma gibi gıdalardan uzak durun.

-İshaliniz 24 saatten fazla sürdüyse mutlaka en yakın sağlık merkezine başvurun. Çünkü mikrobik ishallerin hemen hepsi 24 saatten fazla devam eder ve hemen hepsi ilaç tedavisi almadan düzelmez.

İshal genellikle sık karşılaşılan ve nadiren ciddi seyreden bir bulgu olsa da, hangi durumlarda müdahale  gerektirdiğini bilmek önemlidir. Çünkü, uygun tedavi edilmediğinde, sıvı kaybına yol açarak, çocuğunuzun vücudundaki su ve tuz dengesini bozabilir.

Çocuğumun normal dışkısı nasıl olmalı?

Normal dışkının sıklığı ve kıvamı, çocuğunuzun yaşına göre değişiklik gösterir. Küçük bebeklerin günde 3-10 kez cıvık-yumuşak kıvamlı dışkılaması normaldir (anne sütü alan bebekler, mama ile beslenenlere göre daha sık dışkılayabilir). İlk 3 ayda, bazı bebekler günde 2 veya daha fazla dışkılarken, diğerleri haftada bir yumuşak kıvamlı dışkılar. İki yaşına geldiğinde çoğu çocuğun günde en az bir kez yumuşak fakat katı kıvamlı dışkılaması olmaktadır. Daha büyük çocuklarda ise bağırsak alışkanlığı her çocuğa göre farklı olabilir; bazıları her yemek sonrası, bazıları ise günaşırı tuvalete gidebilir. Dışkının kıvamı ve rengi de yaşa göre değişiklik göstermektedir. Özellikle anne sütü alan küçük bebeklerin dışkısı sarı, yeşil veya kahverengi olabilir, tanecikler içerebilir.

Çocuğumun ishal olduğunu nasıl anlarım?

İshal, çocuğunuzun cıvık veya sulu dışkılaması, veya her zamankinden daha sık dışkılaması olarak tanımlanır. Bebeklerde normal dışkılama sıklığının iki katına çıkması, daha büyük çocuklarda ise üç veya daha fazla sulu dışkılama olarak tanımlanır. Tüm çocukların dışkı kıvamı ve rengi beslenme ile ilişkili olmakla birlikte, sulu ve sümüksü dışkılara dikkat edilmeli, kan içeren veya siyah- katran rengi dışkılamalarda mutlaka doktora başvurulmalıdır.

İshalin Nedenleri

• Virusler ; Çocuklardaki ishalin en sık nedenidir. Daha çok kış aylarında görülür, sulu ishal, kusma, hafif ateş, baş ağrısı, karında kramplar, kas ağrıları ve iştahsızlığa neden olur. Bakterilerin neden olduğu ishali çoğu zaman viruslere bağlı olan ishalden ayırmak zordur, fakat ateş genellikle daha yüksektir, ishal kanlı veya sümüksü olabilir. Bakteri ve parazitlerin neden olduğu ishal genellikle içme suyunun temiz olmadığı, lağımın uygun şekilde boşaltılamadığı bölgelerde görülür. Sebep olan mikrobun bulaştığı yiyeceklerin veya içeceklerin tüketilmesi veya mikrop ile temas etmiş ellerin ağza götürülmesi ile hastalık gelişebilir.

• Antibiyotikler ; Antibiyotiklere bağlı ishal genellikle hafif seyreder ve antibiyotiklerin kesilmesine gerek olmaz. Fakat antibiyotik bittikten sonra düzelmeyen, şiddetli seyreden veya kanlı ishale yol açan durumlarda doktora başvurmak gerekir.

Çoğu ishal 3-7 gün içerisinde düzelmektedir. Onbeş günü geçen ishal, enfeksiyonlar, sindirim bozuklukları, genetik hastalıklar, besin alerjileri gibi farklı nedenlerden kaynaklanabilir ve farklı şekilde tedavi gerektirebilir. Bu nedenle, on günden uzun süren ishalde doktora başvurmak gerekir.

SIVI KAYBINA DİKKAT

İshal vücutta sıvı kaybına yol açabilir. Sıvı kaybı bebekler ve küçük çocuklarda daha sık görülür. Hafif derecede sıvı kaybında susama hissi, hafif ağız kuruluğu görülürken, orta derecede sıvı kaybında idrar miktarında azalma (altı saat içinde idrar yapmama), ağladığı zaman gözyaşının azalması-olmaması, ağız kuruluğu ve gözlerde çöküklük, ağır derecede sıvı kaybında ise uyku hali, nabızda hızlanma ve idrar yapmama görülür.

İshalli çocuk nasıl beslenmeli?

Sıvı kaybı olmayan ve ağızdan beslenebilen çocuklar normal beslenmeye devam etmelidir. Pirinç, buğday, patates, ekmek, yağsız et, sebze ve meyve tüketebilir. Anne sütü alan bebeklerin ise sık sık emzirilmesi gerekir. Yeterli su ve sıvı gıda verilmelidir. Yağlı gıdalar, meyve suları, çok şekerli içecekler ishali artırabileceğinden önerilmemektedir. İshale yönelik ilaç tedavisi genellikle gerekli değildir ve doktorunuz tarafından önerilmedikçe kullanılmamalıdır. Orta-ağır sıvı kaybı olan çocuklarda şeker ve mineral içeren ağızdan sıvı tedavisini doktorunuzun önerdiği şekilde verebilirsiniz. Bu şeker ve mineral (tuz) karışımları hazır paketlerde bulunur ve önerilen miktarda su ile karıştırılarak belirli bir süre içerisinde içirilir. Ağızdan beslenemeyen çocuklara damardan sıvı tedavisi verilmesi gerekebilir.

Ne zaman doktora başvurmalı?

• Kanlı ishali varsa

• 1 yaşından küçük ve birkaç saat içinde herhangi bir şey yemedi veya içmediyse

• Şiddetli karın ağrısı varsa

• Çok halsizse, sürekli uyku hali veya huy değişikliği varsa

• Sıvı kaybı bulguları varsa: ağzı kuru, ağladığında gözyaşı yok veya bebeklerde 4-6 saat, daha büyük çocuklarda 6-8 saat boyunca idrar yapmadıysa

• Yüksek ateşi varsa

• İshali 10 günden uzun sürdüyse doktorunuza başvurmanız gerekir

İshalden nasıl korunmalı?

• Eller sık sık ve uygun şekilde yıkanmalıdır (30 saniye süre ile sabun kullanarak

yıkanmalı, tırnak içleri, parmak araları ve el bileklerini de içermeli)

• Alt bezi değişimi dikkatle yapılmalı ve sonrasında eller yıkanmalıdır.

• Temizliğinden emin olunmayan veya kaynağı bilinmeyen sular tüketilmemelidir.

• Çiğ yenen gıdalar dikkatlice yıkanmalıdır.

• İshali toparlayana kadar çocuğun okula gitmemesi, diğer çocuklara yayılmasını

önlemeye yardımcı olacaktır.

ÇOCUKLARDA İSHAL

İshal özellikle de çocuklarda sıkça karşılaşılan bir rahatsızlık olup, genelde ciddi bulgular göstermeden seyretmektedir. Fakat doğru bir tedavi uygulanmadığı takdirde sıvı kaybına yol açmakta ve vücuttaki su ve tuz dengesinin bozulmasına sebep olabilmektedir.

Çocuklarda en sık görülen enfeksiyon kaynaklı hastalıklardan bir tanesi de ishaldir. Özellikle de 0 – 5 yaş aralığındaki çocuklarda çok sık rastlanılmaktadır. Enfeksiyona neden olan bakterilerin bulaştığı yiyeceklerin tüketilmesi ya da kirli ellerin ağza götürülmesi gibi yollarla bulaşır. Mide ve bağırsaklarda enfeksiyon gelişmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Genellikle bakteriyel kaynaklı gelişse de virüs kaynaklı ishale de rastlanmaktadır. Virüs kaynaklı ishal bakteriyel kaynaklı ishale göre daha hızlı iyileşme göstermektedir. İshal genelde en fazla 14 gün içerisinde sona ermektedir.

ÇOCUKLARDA İSHAL NASIL ANLAŞILIR?

Çocuklarda ishalrahatsızlığının anlaşılması için ebeveynlerin çocuğun dışkısını gözlemesi gerekir. İshalin net tanısı yapılan tahliller sonucunda ortaya çıkacaktır. Çocuklarda görülen ishal; çocuğun normalden daha sık dışkılaması aynı zamanda sulu ya da cıvık bir kıvamda olmasıyla anlaşılabilir. Ayrıca bebeklerde normalde görülen dışkılama sıklığının iki katına çıkması ya da çocuklarda 3 ya da daha fazla arka arkaya sulu dışkılama görülmesi ishal olarak tanımlanabilir. Tüm çocuklarda dışkı renk ve kıvamının beslenmeyle doğrudan ilişkisi vardır. Bu yüzden farklılıklar görülmesi son derece normal bir durum olarak karşılanmalıdır. Fakat dışkının cıvık kıvamda olması, kan bulunması ya da siyah renkte olması normalin dışındadır. Eğer siz de bu tür bir durum ile karşı karşıya iseniz Üsküdar Özel Hürrem Hastanesi alanında uzman hekimlerimize çocuğunuzu muayene ettirebilir ve tedavi sürecini başlatabilirsiniz.

ÇOCUKLARDA İSHAL NEDENLERİ

Çocuklarda ishal nedenleri birçok sebebe bağlı olabilmektedir. İshal nedenleri şu şekilde açıklanabilir;

Virüsler: Çocuklarda görülen ishalin en sık karşılaşılan nedenlerinden birisi virüslerdir. Genellikle kış aylarında görülmektedir. Çocuklarda görülen ishal genel olarak hafif ateş, kusma, karında kramplar ve karın ağrısı, baş ağrısı, iştahsızlık ve kas ağrıları gibi istenmeyen durumlara sebep olmaktadır. Bakterilerin sebebiyet vermekte olduğu ishali virüsün sebep olduğu ishalden ayırmak çok zordur. Fakat bakteriyel kaynaklı ishalde genel olarak ateş seviyesi daha yüksek olmakla birlikte dışkının yapısı daha sümüksü ve kanlı bir haldedir.

Bakteri ya da parazit sebepli kaynaklanan ishal genelde lağımın doğru ve kurallara uygun şekilde boşaltılamadığı, içme suyunun temiz olmadığı bölgelerde daha sık görülür. İshal hastalığına sebebiyet veren virüsün bulaştığı yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi ya virüsle temasın ardından ellerin ağız bölgesine götürülmesi gibi durumlarla ishal bulaşı gerçekleşebilir. Tüm bunlara ek olarak sindirim sistemi ile ilgili birçok rahatsızlıkta da ishal, belirti olarak ortaya çıkmaktadır.

Antibiyotikler: Antibiyotik kullanımına bağlı olarak gelişen ishal genelde hafif şekilde seyreder, birkaç gün içerisinde sonlanır ve herhangi bir tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Ayrıca antibiyotik kullanımının kesilmesine de genellikle ihtiyaç duyulmamaktadır. Fakat antibiyotik kullanımının kesilmesinden sonra hala iyileşme eğilimi göstermeyen, hala şiddetli şekilde seyreden ve kanlı ishale dönüşen durumlarda kesinlikle doktora başvurulması tavsiye edilir.

Çocuklarda ishal genellikle 3 – 7 gün iyileşme gösterir. Eğer ishal rahatsızlığı 15 gün geçmesine rağmen hala düzelmemişse doktora başvurulması gereklidir. Ayrıca bu süreyi geçen ishal genellikle genetik hastalık, sindirim sistemine ilişkin çeşitli hastalıklar ya da besin alerjisi gibi farklı durumları işaret edebilir. Bu durumlardan kaynaklı olarak gelişen ishalde farklı bir tedavi yöntemi uygulanması gerekecektir.

ÇOCUKLARDA İSHAL TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?

Çocuklarda ishal tedavisi ishalin durumuna ve ishal görülmesine neden olan faktöre göre farklılık göstermektedir. Dolayısıyla sabit bir tedavi yönteminden bahsetmek mümkün değildir. Tuz ve sıvı kaybının çok yüksek seviyelerde olmadığı, nispeten hafif seyreden ishal vakalarında hastaneye yatış gibi bir duruma gerek kalmadan genellikle diyetle tedavi mümkündür. Fazla su – tuz kaybının gerçekleşmiş olması, dizanteri ya da kolera vakalarında ise hastaneye yatış ve daha etkin bir tedavi süreci gereksinimi ortaya çıkar. İshal durumu düzelene kadar posasız, yağsız gıdaların yer aldığı bir beslenme düzeni benimsenir ve bu süreç boyunca hastanın mümkün olduğu kadar su tüketmesi sağlanır.

ÇOCUKLARDA İSHALDE DOKTORA NE ZAMAN BAŞVURMALI?

Çocuklarda ishal çoğunlukla kendiliğinden geçmekte olup özel bir tedavi gerektirmemektedir. Fakat bazı durumlarda doktor kontrolünden geçilmesi gerekmektedir. Bu durumlar şu şekilde sıralanabilir;

• 1 yaşından küçük bebeklerde son birkaç saat içerisinde bir şey yemediyse ve sulu dışkılama görülüyorsa
• Şiddetli karın ağrısı özellikle de kramp ve atak şeklinde bir ağrı varsa
• Sürekli uyku hali, huysuzluk ve sürekli halsizlik
• Kanlı ishal, dışkıda kan görülmesi ya da siyaha yakın koyu renkli dışkı görülmesi
• Ağladığında gözyaşı akmaması, ağız kuruluğu ya da uzun süre boyunca idrara çıkamamak gibi vücutta sıvı kaybını işaret edecek belirtiler varsa mutlaka doktor kontrolü gerekmektedir.

Çocuğunuzda bu belirtilerin olması durumunda Üsküdar Özel Hürrem Hastanesi hekimlerinden ishalin nedeni ve tedavi süreci hakkında bilgi alabilirsiniz.

İSHALDEN NASIL KORUNMALI?

Çocukları ishalden korumak birçok ebeveynin isteyeceği bir şeydir. Bu noktada bazı şeylere dikkat ederek çocuklarınızı ishale karşı korumanız mümkündür. İşte çocuklarınızı ishalden korumak için dikkat etmeniz gerekenler;

Çocuklarınıza sık sık el yıkama alışkanlığı kazandırmalısınız. El yıkama alışkanlığı çocuklarınızım ishal gibi virüs ya da bakteriyel kaynaklı birçok hastalıktan korunmasını sağlar.

Temizliğinden emin olmadığınız ya da kaynağını bilmediğiniz suları tüketmekten kaçının. Günümüzde çocuklarda ishal vakalarının birçoğu kaynağı bilinmeyen suları tüketme yoluyla bulaşmaktadır.

Çiğ tüketilen gıdaların iyice yıkanması gereklidir.

Ek olarak ishal durumu tamamen geçene kadar çocuğunu okula göndermekten kaçınmanız tavsiye edilir. Bu sayede başkalarına bulaştırma ihtimalini azaltabilirsiniz.

EVDE İSHAL TEDAVİSİ MÜMKÜN MÜ?

Daha önce de belirttiğimiz gibi ishal rahatsızlığı genellikle basit yöntemlerle tedavi edilebilmektedir. Evde ishal tedavisi için aşağıdaki yöntemleri izleyebilirsiniz;

Çocuğunuza sık sık su içirmeye çalışın. Miktar olarak az fakat sık su içirmeyi tercih edin. Bir seferde çok fazla su içirmek, kusmaya neden olabilir. Bu nedenle tek seferde fazla su içirmekten mümkün olduğunca kaçının.

1 yaşından büyük çocuklara tuzlu şeyler yedirmeyi tercih edebilirsiniz. Çubuk kraker, yoğurt ya da ayran gibi besinler, ishale iyi gelecektir.

Sıkça Sorulan Sorular

Çocuğumda ishalden şüpheleniyorum ne yapmalıyım?

İshalden şüpheleniyorsanız ilk olarak yapmanız gereken şey çocuğunuzun dışkısını gözlemlemek olacaktır. İshalden emin olduğunuz takdirde yağsız gıdaları tercih etmeye özen gösterip, sıvı tüketimini arttırmaya çalışın. Bunun sonucunda ishal sorunu büyük ihtimalle ortadan kalkacaktır.

Her sulu / cıvık dışkı ishal midir?

Hayır, değildir. Sulu, cıvık dışkılama ishalin yanı sıra çok daha ciddi sağlık problemlerine işaret edebilir. Bu nedenle ishal sorununun 10 gün içerisinde geçmemesi durumunda doktora başvurmakta fayda var.

İshale hangi bulgular eşlik edebilir?

İshal ateş yüksekliği, karın ağrısı, bulantı ya da kusma gibi sorunlarla birlikte gelişebilir. Özellikle de kusma konusuna dikkat etmek gereklidir. Hem kusmanın hem de ishalin aynı anda gelişmesi vücutta ciddi su kaybına neden olabilir. Bu nedenle dikkat edilmesi gereken bir durumdur.

Anne sütü ishal yapar mı?

Anne sütü ile beslenen bebekler ishal olabilir. Fakat bu durum genel olarak anne sütünden kaynaklanmaz. Anne sütü tam aksine ishale karşı koruyucu özelliklere sahiptir.

İshal, alerji belirtisi olabilir mi?

İshal, çok sık rastlanmasa da alerjiden kaynaklı olarak gelişebilmektedir.

Dışkının miktarı, alınan besinlerin bitkisel kaynaklı olup olmamasına bağlıdır. Sık olarak dışkılama ishal sayılmaz. İshalde “sulu dışkı” olması şartı vardır. Anne sütü ile beslenen bebeklerde günde 5-8 kez, süt çocuklarında ise günde 2-4 kez dışkılama normaldir. İshalde dışkı miktarı büyük çocuklarda hastalığın bağırsaktaki yerinin belirlenmesinde yardımcıdır.

Dışkı çoksa ishali yapan neden ince bağırsaklarda veya kalın bağırsakların hemen başlangıç kısmındadır. Dışkı açık renkli, kansız, sindirilmemiş besin maddeleri içeren bir özelliktedir. Göbek altında ağrı olabilir. Bu ağrılar aralıklı ve kramp şeklindedir.

Dışkı az ve ishal özelliğinde ise hastalık etkeni kalın bağırsakların inen kısmında veya rektumdadır. Dışkı lapa görünümünde, kanlı ve müküslüdür. Karnın alt kısmı ve hipogastrik bölgede ağrı vardır. Ağrılı ıkınma sıktır.

İshalle birlikte kusma ve karın ağrısının olup olmaması önemlidir. Bağırsakların üst kısmında bir nedenle ishal varsa, alt kesimlerdeki hastalıklar karın ağrısına neden olur.

İshalli bir çocukta; ishalin kaç gündür sürdüğü, çocuğun nasıl beslendiği, son idrar yapma zamanı ve miktarı önemlidir. İshalli çocuklarda mutlaka ateş takibi de yapılmalıdır.

Eğer bir çocukta sulu, şekilsiz dışkı 6 saatten fazla sürmüşse ve bu çocuk özellikle bir yaş altında ise mutlaka doktora danışılması gerekir. Eğer ishal, kusma ve yüksek ateşle seyrediyorsa derhal doktora başvurulmalıdır.

Anne sütüyle beslenen bebeklerde formula ile beslenenlere göre daha sık dışkılama olur. Bebek ek gıdalara geçince bağırsak hareketleri daha düzenli olur. Bu dönemde eğer bebeğin diyetinde meyve gibi lifli gıdalar ağırlıkta ise veya bebekte bir enfeksiyon gelişmekteyse dışkı sayısı artar ve kıvam yumuşar. Bağırsak enfeksiyonu sıklıkla bakteri veya virüsle gelişir. Bakterinin bulaşıp çoğaldığı gıdalar gıda zehirlenmesi yapabilir veya iyi yıkanmamış, kirli ellerle yenilen veya yedirilen yiyeceklerle ishal etkeni direkt ağızdan alınabilir. İshali yapan enfeksiyonun mutlaka bağırsak enfeksiyonu olması gerekmez. Bağırsak dışı enfeksiyonlarla da ishal gelişebilir. Orta kulak iltihabı veya grip seyrinde de ishal görülebilir; böyle durumlarda ishalin yanı sıra ateş de yükselir.

Kabızlığı olan bazı çocuklarda katılaşmış dışkı kısmi olarak blokaj yapar. Bu çocuklarda sıvı dışkı kaçış yaparak çocuğun külodunun kakalanmasına neden olabilir. Bu istem dışı kaka kaçırmaya “enkoprozis” denir.

İshal tehlikeli midir?

Su kaybı riski nedeniyle küçük bebeklerde ishal her zaman ciddiye alınmalıdır. Yine sıvı kaybını şiddetlendirebileceği için kusma ishale eşlik ettiğinde durum daha ciddileşir. Eğer birlikte ateş ve terleme de varsa risk artar. Özellikle uzun süren ishallerde, dışkı macun gibi, yağlı ve kötü kokulu ise daha değişik hastalıklar söz konusu olabilir. Bu özel durumlarda çocukta gelişme geriliği belirgindir.

İshalli çocukta alınacak ilk önlemler:

1. Bir yaş altında bir bebekte 6 saatten fazla süren ishal varsa doktora başvurunuz.

2. İshalli büyük çocuklarda sıvı alımını artırmak gerekir. İshal diyeti az az ve sık sık verilmeli; tercihen bir süre süt verilmemelidir.

3. Çocuğun ateşi mutlaka ölçülmeli, ateş varsa kompres yapılarak ateş kontrol altına alınmalıdır.

4. Temizlik tedbirleri artırılmalıdır. Tuvalete gitmeden önce ve sonra anne veya bakıcı ellerini mutlaka sabunla yıkamalıdır.

Ne zaman doktora başvurmalı?

• Bebeklerde 6 saatten fazla süren ishallerde,

• İshalle birlikte ateş ve kusma varsa,

• Dışkıda kan ve müküs varsa,

• 12 saat geçmesine rağmen ishal hâlâ devam ediyorsa.

Ne yapmalı?

• Anne sütü ile beslenen bebeklerde anne sütüne mutlaka devam edin. Anne sütü bebeğin sıvı açığını karşılayabileceği gibi içindeki mikrop ve virüs öldürücü maddeler, ishalin tedavisi için de geçerlidir.

• Şiddetli ishal ve kusmalarda doktorunuzun önerisi ile özel bileşimde hazırlanan tuz – şeker paketlerini yine doktorunuzun önerdiği şekilde kullanın.

• Doktorunuz önermediyse ishal kesici ilaçları kullanmayın. Sulu kakayı görür görmez hemen bu ilaçlara başlanması gerekmez.

• Yiyecek hazırlarken veya bebeğin altını değiştirirken, önce ve sonra mutlaka ellerinizi sabunla yıkayın.

• Bebek 6 aylık oluncaya kadar bebek için kullandığınız beslenme araç ve gereçlerinin hepsini steril edin.

• İshal vakalarında yoğurt, muz, pirinç lapası ve çorbasının en geçerli ishal diyeti olduğunu aklınızda tutun.

• Sıcak havalarda gıdaların daha çabuk bozulabileceğini unutmayın ve yiyecekleri buzdolabında saklayın.

• Eğer yaşı uygunsa ve bebeğinizi havuza veya denize sokmak istiyorsanız suyun temiz ve ısısının uygun olmasına dikkat edin.