Yüklemin Yapısına Göre

yüklemin yapısına göre

Y&#;klem Nedir, Nasıl Bulunur? Y&#;klem T&#;rleri, Yapısı Ve &#;rnek C&#;mleler

G&#;ndemY&#;klem Nedir, Nasıl Bulunur? Y&#;klem T&#;rleri, Yapısı Ve &#;rnek C&#;mleler

Son Güncellenme:

Cümledeki hareketi, işi, yargıyı bildiren çekimli öğeler yüklemdir. Cümledeki iş, oluş, istek, düşünce veya yargı kişiye ve zamana bağlı olarak bildiren öğe olan yüklem, şahıs eki, kip eki veya ek fiil barındırır. Cümlenin ana yargısını üstlenen yüklemin türleri ve yapısı Türkçe dilbilgisinde cümle kuruluşu ve yapısının tam olarak öğrenilmesi için yakından incelenmelidir.

Haberin Devamı

Yüklem Nedir?

Bir söz grubunu cümle olabilmesi için bir yargı bildirmesi şarttır. Bu yargıyı cümlede sağlayan temel öğeye ise yüklem denilir. Yüklemi olmayan bir cümleden söz edilemez. Dolayısı ile cümlenin öğeleri konusunda yükleme ayrı bir önem verilmekte ve yüklem kapsamlı olarak açıklanmaktadır.

Yüklem, genellikle cümle sonunda yer alır. Fakat vurgu amacı ile yüklemin yeri değiştirilebilir. Bu tarz cümle kuruluşlarında vurgulanmak istenen öğe, yüklemin hemen önüne getirilmektedir. Yüklemi, sonda bulunan cümleye kurallı (düz) cümle, yüklemi sonda değil de farklı bir konumda olan cümleye ise devrik cümle adı verilmektedir. Yüklemi, gizli durumda olan cümleye ise eksiltili cümle denilmektedir.

Haberin Devamı

Yüklem Nasıl Bulunur?

Yüklem, cümlede özne tarafından gerçekleştirilen eylemi, hareketi, oluşu, olguyu veya yargıyı bildiren sözcük ya da sözcük grubudur. Özne ile birlikte cümlenin ana öğelerinden biri. Cümlenin yan öğelerinin bulunması için ise önce cümle içinde yüklemin bulunması ve akabinde yükleme belirli soruların sorulması gerekmektedir. Yüklemi bulmak için ise herhangi bir soru yoktur. İsim soylu sözcükler veya fiiller çekimlenerek yüklem görevini üstlenirler. Yargı, iş, oluş ve eylem bildiren çekimli sözcükler cümle içinde kolaylıkla tespit edilebilir

Yüklem Türleri, Yapısı ve Örnek cümleler

Yüklemiler fiil ya da isim soylu olabilirler. Yüklemi isim ve isim soylu sözcük olan cümleler isim cümleleri, yüklemi fiil olan cümlelere ise fiil cümleleri denilir. Çekimli fiil veya ek fiil ile çekimlenen isim soylu bir kelime olabilen yüklem; isim, sıfat tamlaması, fiil, fiilimsi, zamir, birleşik fiiller, ikilemeler, tamlamalar ve deyimlerden oluşabilmektedir.

Fiil cümlesi olarak adlandırılan iş, oluş, hareket, durum bildiren cümlelerin yüklemi çekimli bir fiildir. Bu fiil, basit, türemiş veya birleşik yapıda olabilmektedir. Fiile ait zaman ve şahıs kavramları yüklemde ek halinde bulunmaktadır. Öğe olarak da bulunabilmektedir.

Örnekler:

Ne zaman bize geleceksiniz? (gelmek fiili)

Misafirler birazdan gidecekler. (gitmek fiili)

Haberin Devamı

Geldi yine yaramaz çocuk.

Bakardım sokakta yürüyen insanlara penceremden.(bakmak fiili)

Nasıl bitti bu gün. ( bitmek fiili)

İsim cümlesi ise iş, oluş, hareket ve durum bildirmeyen cümleler olup yüklemleri ek-fiil ile çekimlenen bir isimdir. Bu, isim soylu herhangi bir sözcük (zamir, sıfat, zarf, edat) olabilir.

Örnekler:

Hava dün çok güneşliydi.

Kanında mikrop mevcuttu.

Sınıfta kırk kişi var.

Oturdukları ev webgrid.co.ukdı.

İki gün önce İstanbul'daydık.

Yüklemler yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik sözcüklerden oluşup oluşmadıklarına bağlı olarak ayrım yapılır. Yüklem fiilden oluşuyorsa;

- Basit fiil yapım eki almamış fillerdir. Genellikle kip ve kişi eki alırlar.

- Türemiş fiil ise yapım eki alan fiillerdir. - Birleşik fiil ise iki farklı sözcüğün bir araya gelmesi ile oluşurlar. Etmek, kılmak, eylemek, olmak gibi fiillerle yapılır.

Örnekler:

Bütün gün çok sıcak altında çalıştığı için çok susamıştı.

türemiş fiil- susamak- su-s-a-mak- su'dan susamak fiili türemiştir.

Haberin Devamı

Öğretmen kızınca ödevini hemen bitiriverdi.

Birleşik fiil- bitirmek ve -e vermek fiili birlikte kullanılmıştır.

Evine doğru hızlı adımlarla yürüdü.

Basit fiil- yürü-mek.

Yüklemine Göre Cümle Türleri ve Özellikleri

Yüklemin Türüne Göre Cümleler: Fiil (eylem) cümlesi ve isim (ad) cümlesi.

Bir cümlenin yüklemi ya çekimli bir fiil ya da ek-fiille çekimlenmiş bir isim olabilir. Buna göre yüklemin türü bakımından cümleler ikiye ayrılır:

1. Fiil (Eylem) Cümlesi

Yüklemi çekimli bir fiil olan cümlelerdir.

Bu fiil şahıs ve kip eki alarak çekimlenir.

Türkçede (başka dillerde de) fiil cümlesi isim cümlesinden daha çok kullanılır.

Annem dün sessizce odama girdi. Beni yine, yorgun gözlerimin önünden hiç ayrılmayan, bir gün bile elimden düşmeyen, parmaklarımın arasında ezilip büzülen kitabımın karşısında okumaktan gözlerimin feri kaçmış, düşünmekten alnımı kırışmış gördü. En ziyade düşman olduğu bu cansız arkadaşıma kinli bir nazar attıktan sonra bir iskemle çekti, karşıma oturdu, bol bir nefes aldı. Belli ki mühim bir şey, çok düşünülen ve az söylenen endişelerden, aile üzüntülerinden birini bana açmak istiyordu. Bunu ben onun bir iğne izi kadar ince iki gölge ile, belirsizce çatılan kaşlarından anlamıştım, hatta bu keşfimde o kadar ileri gittim ki, bana, artık bu sefer katî bir tarzda, izdivaç meselesini açacağına bile hükmettim. İzdivaç meselesi&#; Hakikaten de hiç yanılmamıştım. &#;Kızım!&#; diye resmî, ciddî, yüksekten, kalın bir ses perdesiyle başladı, bir çok defalar dinlediğim fikirleri, sebepleri, delilleri, mukayeseleri kendine mahsus muntazam bir mantık zincirine bağlayarak, sakin, heyecansız ve soğukkanlı, söyledi, söyledi, son hükmünü de verdi:
-Sen ilkbahara kadar, mutlaka evleneceksin! (P. Safa, Gençliğimiz)

2. İsim (Ad) Cümlesi

Yüklemi isim soylu bir kelime olup, ek-fiilin zamanlarından biri ile çekimlenmiş olan cümlelerdir.

Uzun bir yolculuktan sonra İncesu&#;daydık.
Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık.
İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu; ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları, dostları var.
Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı&#;
Arkada zincirlenen yüksek Toros dağları,

İsim cümleleri genellikle iki unsurdan, özne ve yüklemden meydana gelir.

İnsan, üç beş damla kan, ırmak, üç beş damla su.
Bir hayata çattık ki hayata kurmuş pusu

Ben bir Türk&#;üm; dinim, cinsim uludur;
Sinem, özüm ateş ile doludur.
İnsan olan vatanının kuludur.
Türk evladı evde durmaz giderim.
Bu topraklar ecdadımın ocağı;

Evim, köyüm hep bu yerin bucağı;
İşte vatan, işte Tanrı kucağı.
Ata yurdun, evlât bozmaz, giderim.
Tanrım şahit, duracağım sözümde;

Milletimin sevgileri özümde;
Vatanımdan başka şey yok gözümde.
Yâr yatağın düşman almaz, giderim. (Mehmet Emin Yurdakul, Cenge Giderken)

İsim cümlelerinde zarf ve bulunma ekli yer tamlayıcıları da kullanılır.

Anadolu&#;da dağların ve köylerin sonsuz bir biteviyeliği var.
Geyik, dağdan dağa atlarken güzel.
Bu sabah hava berrak.
Bahar geleli kargalar sınırsız bir neşe içinde.

] İsim cümlelerinde nesneyle yaklaşma ve uzaklaşma ekli yer tamlayıcıcı az kullanılır.

Türk halkı bağımsızlığını, Ulu Önder&#;e ve onunla birlikte savaşanlara borçludur.

Ek-fiil, isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, ek hâlindeki fiildir. &#;imek&#; fiilinin ek olarak kullanımıdır. Genellikle bitişik yazılır.

Ek-Fiil, üç kipe göre çekimlendiğinde yüklem olur:

1. Geniş zaman

İsim soylu kelimelere kişi ekleri getirilerek yapılır. Bunlar geniş zaman eklerinin yerini tutar. Üçüncü kişilere &#;-dİr&#; eki getirilir.

&#;insanım, insansın, insan(dır), insanız, insansınız, insan(dır)lar&#;

&#;yorgun değilim, yorgun değilsin, yorgun değil, yorgun değiliz, yorgun değilsiniz, yorgun değiller&#;

Ben bir küçük kelebeğim.
Üstümüze doğan bir güneşsin sen.
Her taraf bugün bir başka güzel(dir).

2. -di&#;li (bilinen, görülen) geçmiş zaman

Ek-fiilin bilinen geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların bilinen geçmişteki durumuna şahit olunduğunu gösterir.

&#;sevinçli idim, sevinçli idin, sevinçli idi, sevinçli idik, sevinçli idiniz, sevinçli idiler&#;
&#;sevinçli değildim, sevinçli değildin, sevinçli değildi, sevinçli değildik, sevinçli değildiniz, sevinçli değildiler (değillerdi)&#;

Bir güzelin hayranıydım. >>hayranı i-di-m
Dün daha heyecanlıydın. >>heyecanlı i-di-n
Merhametli biriydi. >>biri i-di

3. -miş&#;li (duyulan, anlatılan) geçmiş zaman

Ek-fiilin bilinmeyen (öğrenilen) geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların öğrenilen geçmişteki durumunun başkasından duyulduğunu anlatır.

&#;küçük imişim, küçük imişsin, küçük imiş, küçük imişiz, küçük imişsiniz, küçük imişler&#;

&#;küçük değilmişim, küçük değilmişsin, küçük değilmiş, küçük değilmişiiz küçük değilmişsiniz küçük değilmişler (değillermiş)&#;

Suçlanan ben-miş-im. < ben imişim
Meğer sen ne çalışkan-mış-sın. < çalışkan imişsin
Adam yirmi yıldır evine hasret-miş. < hasret imiş

Dikkat!

Ben iyi bir oku-r-um. (Ek-fiilin geniş zamanı )
Hep iyi kitaplar oku-r-um. (Şahıs eki )
Benim oku-r-um anlayışlıdır. (İlgi eki ve iyelik eki)

Ayrıca bakınız:

CÜMLE TÜRLERİ